Scéalta Chorcaí: Tá Gaeilge á labhairt ag caint i Maigh Chromtha agus ar fuaid iarthar Chorcaí

Sat, 13 Sep, 2025 - 08:00

Concubhar Ó Liatháin

Tá Maigh Chromtha ar imeall Ghaeltacht Mhúscraí - tá daoine a deir go bhfuil sé istigh agus daoine a deir go bhfuil an baile aonaigh lasmuigh - ach, ag an deireadh seachtaine, is cinnte go raibh pobal bríomhar Gaeilge i lár an aonaigh ann.

B’é an ocáid ná go raibh preab Ghaeltacht i mbacús Uí Loingsigh, áit deas i gcónaí chun cupán tae nó caife agus cite a fháil agus bhí sé cluthar agus tirim - bhí sé ag clagar go trom an lá go léir. Níl aon éagsúlacht idir Maigh Chromtha agus an chuid eile de Mhúscraí an fhaid is a bhaineann sé le báisteach.

Bhailigh slua beag sa chaifé chun comhrá a bheith acu, aithne a chuir ar a chéile agus fothain a fháil ón mbáisteach, ar ndóigh.

Tháinig daoine ó Bheanntraí, ó Sciobairín agus ó chathair Chorcaí chun tacú leis an mbaicle a tháinig ón mbaile féin.

Ceann de na buntáistí a bhaineann leis an Preab Ghaeltacht ná go dtugann sé deis do dhaoine eolas a roinnt ar a chéile agus fuaireas teachtaireacht ón ngrúpa WhatsApp ag tabhairt eolais faoi imeachtaí agus ocáidí.

Mar shampla bíonn sós lóin sa chathair gach Máirt sa Roundy House ag…am lóin. Agus gach dara Déardaoin de gach mí, bíonn seisiún eile ag lucht an tsosa in O’Sho ar Shroud na Beatrice. Bionn seo ar siúl um thrathnóna, ag tosnú ag 7in.

Sna seachtainí beaga atá romhainn beidh Eoghan Ó Ceannabháin, amhránaí cumhachtach agus gníomhaí fuinniúil, ag canadh in aonacht le Róis ag Tábhairne Uí Chochláin ar Shráid na Dúglaise ag deireadh na míosa. Tá na ticéid ar fád díolta ach gach seans go mbeifeá ábalta sleamhnú isteach má théann tú ann timpeall 7in ar an oíche.

Is foinse eolais iontach é https://linktr.ee/cathairchorcai agus tá faisnéis ann faoi gach rud atá ag tarlú inár gcontae breá Gaelach. Cé go ndeir an nasc go mbaineann seo le cathair Chorcaí tá nascanna d’imeachtaí ar fud an chontae ó Charraig Uí Leighin is an Charraig Thuathail go Múscraí agus Beanntraí.

Beidh mé á chíoradh go cíocrach sna seachtainí atá romhainn agus ag roinnt roinnt seoid eolais libh ach ná raibh aon drogall oraibh féin dul ag cuardach an eolais.

Blás na Gaeilge le brath ar The Traitors

Tá an Ghaeilge tar éis bheith lárnach sna h-eagráin luatha den sraith nua, The Traitors, agus tá cuida den gcreidiúint ag dul go Siobhán McSweeney, aisteoir ildánach agus Corcaíoch cumasach atá ag láithriú an seó.

Bhí cluiche sa dara eagrán inar tugadh dúshlán dos na h-iomaitheoirí cód a bhain úsáid as an nGaeilge agus scríbhneoireacht Ogham.

Bhí múinteoir ó Thír Eoghan, Niall, ana chuiditheach chun an cluiche a bhuachaint agus €5,000 a bhuachaint don mbuíon - ach chuir na fealltóirí lámh ina ‘bhás’ an oíche sin. Agus ni ró mhaith ar éirigh leis an nGaeilgeoir eile, Diane, ach chomh beag.

Ach ar a laghad tá Siobhán fós ann - coinneoidh sí brat na Gaeilge ar foluain sa chlár.

Bhí blas Mhúscraíoch Shiobhán McSweeney ana shoiléir le linn na gcláracha.

Dúshlán á thabhairt d’easpa choinniollacha teanga ar fhorbairt thithíochta i Múscraí

Tá iarratas déanta ag Comharchumann Forbartha Mhúscraí Teoranta agus cead á lorg ag an an eagras phobail le h-aghaidh éisteacht athbhreithiú bhreithiúnach faoin gcinneadh a rinne Comhairle Contae Chorcaí cead pleanála a thabhairt dá bhforbairt thithe shoisíalta i mBaile Mhúirne.

Cuireadh an t-iarratas chuig an Ard Chúirt an tseachtain seo cháite agus é á mhaíomh ag an gComharchumann go raibh ceart ag an údarás áitiúil staidéar tionchar teanga a dhéanamh roimh an chead a thabhairt don bhforbairt gan coinníollacha teanga a chuir i bhfeidhm.

Bhíos ag tuairisciú ag an cruinniú ar Iúil 14 ag a dhein an Comhairle an chinneadh seo in ainneoin gur léirigh an Comhairleoir Gobnait Ní Mhuimhneacháin ó Mhúscraí a h-imní agus a míshásamh faoin easpa choinníollacha teanga.

Níl freagra tugtha ag an Comhairle go fóill ar an iarratas seo ar chead athbhreithniú bhreithiúna a lort ach sa tuarascáil a rinne an príomhfheidhmeannach ar an gceist, dúradh go leor faoin éileamh sa cheantar ar aonaid thithíochta le seomra nó dhá sheomra leapan sa cheantar agus go dtabharfar tús áite do chainteoirí Gaeilge nó iad san a bheadh ag iarraidh í a labhairt don dtithíocht.

Beidh a thuilleadh le tuairisciú faoin gcás seo sna seachtainí atá romhainn ach is fiú a rá nach bhfuil an dhá sprioc, go mbeadh staidéar tionchar teanga á dhéanamh ag an gComhairle agus an éileamh ar thithíocht sa cheantar a shásamh, ag teacht salach ar a chéile. Is féidir an dhá thrá a fhreastail.

Albam agus leabhar nua ó Dhoiminic

Níl sé cúpla seachtain ó shin go raibh Doiminic Mac Giolla Bhríde ag canadh ag an Ceolchoirm Órga ag Féile na Laoch i gCúil Aodha agus, ag an ocáid sin, chan sé amhrán a raibh préamhaithe i dtraidisiún cheol an chláirsigh sa tír. An tseachtain seo chughainn beidh an Conallach, atá aithne forleathan air anseo i gCorcaigh de bharr gur minic a thug sé cuairt ó dheas, ag seoladh leabhair agus albaim nua, Gealach na gCuanta. San albam agus sa leabhar beidh fócas ar an ngaol idir an chruit agus an sean nós, gaol atá ann le breis is míle bliain.

Ní smaoineamh ró dhúr Oíche Chultúr

Beidh Oíche Chultúr ag titim amach an tseachtain seo chughainn, ar an Aoine, Meán Fómhair 19 le bheith beacht cruinn agus tá roinn imeachtaí le Gaeilge lárnach beartaithe d’ionaid ar fuaid an chontae.

I gCarraig Uí Leidhin beidh deis á thairiscint ag Carraig Ag Caint chun blaiseadh a bhaint as a ranganna Gaeilge ag ocáid dar teideal ‘Fáilte agus Fiche’.

San Ionad Cultúrtha imBaile Mhúirne beidh oíche ina ndeinfear ceiliúradh ar fhilíocht Aodhgán Uí Rathaille. Cumtha agus á chuir i láthair ag Lorcán Mac Mathúna (guth), Martin Tourish (cairdín), agus Éamonn Galldubh (feadóg agus píob).

Lorcán Mac Mathúna a bheidh ag cur 'Gile na Gile' i láthair

Thit an domhain Gaelach as a chéile le linn saol Aodhagáin Ó Rathaille, agus bhí sé mar ceann de príomh thráchtairi ar an gcasadh cinniúnach seo i stair agus litríocht na hÉireann. Rugabh é le linn ré na mbardscoileanna agus fuair sé bás i mbochtanas le linn aimsir na bpéindlithe agus na gcúirteanna filíochta. Is é a ghin an Aisling pholatúil; ceol an dhóchais le linn tréimhse dorcha.

Filíocht doimhin, dána, fíochmhar a scríobh an Rathailleach.

Beidh an ocáid seo ag tosnú ar 8in.

Foclóirín – glossary